Avrupa’nın Çok Büyük Teleskobu Yeni Bir Tehditle Karşı Karşıya Kalıyor
Kuzey Şili’nin çorak çöllerinde yüksek tempolu bir karşılaşma başlıyor. Dünyanın en büyük optik teleskopunu inşa eden astronomlar ile bu planları tehdit eden uluslararası bir şirketin önerdiği yeşil enerji megaprojesi arasında. Astronomları yıllardır evreni incelemek için Şili’nin Atacama Çölü’nü tercih etmiştir. Az nüfuslu, karasal ışık kirliliği kaynaklarından uzak ve çoğu yıldız ışığını engelleyen bulutların ve atmosferik türbülansın yükseklerinde yer alan Atacama, düşünüldüğü kadarıyla Dünya’nın en karanlık ve en berrak gece gökyüzlerine sahiptir. Bu gözlemlerden en değerlisi olan Paranal Gözlemevi, Avrupa Güney Gözlemevi (ESO) konsorsiyumu tarafından kurulmuş ve işletilmektedir. Paranal’ın tesisleri yakında ESO’nun inşası devam eden 1.5 milyar dolarlık Çok Büyük Teleskopu’nun (ELT) ışık toplama özelliği olan neredeyse 40 metre çapında birincil aynasının önünde olacak – elbette, başka bir yakınlardaki inşaat projesinin engel olmaması koşuluyla.
Elit Uzayın En Koyu Gökyüzü
Zarif bilim gazeteciliği konusunda yardım almak için bu makaleyi keyifle okuyorsanız, ödüllü gazeteciliğimizi abone olarak destekleyin. Bir abonelik satın alarak, günümüz dünyasını şekillendiren keşifler ve fikirler hakkında etkili hikayelerin geleceğini güvence altına alıyorsunuz. ESO genel müdürü Xavier Barcons, “İnşaat sırasında toz emisyonları, artan atmosferik türbülans ve özellikle ışık kirliliği, [bölgesel] astronomik gözlem yeteneklerini geri dönüşü olmayacak şekilde etkileyecek” dedi. AES Andes’in astronomik megaprojesine olan yakınlığı, “Dünya’daki en bakir gece gökyüzlerine karşı kritik bir risk oluşturuyor.”
Eğer AES’in planladığı şekilde devam ederse, “evrenin keşfinin bir köşesi ve kenarı erişilemez hale gelecek” diyor Barcons. Ve bu alanların çoğu, ELT ve diğer gelişmekte olan dev teleskopların araştırmayı hedeflediği alanlar. Şili’nin astronomiye göre neredeyse ideal koşulları var, bu yüzden neredeyse dünya genelindeki gözlemevlerinin %40’ına ev sahipliği yapıyor. Şu anda inşa altında olan projeler de dahil olmak üzere, önümüzdeki on yıl içinde bu sayı %60’a çıkacak. Bu eğilimden gelen bilimsel kazançlar zaten devrim niteliğindedir ve Atacama’nın aşırı karanlık gökyüzlerine bakan teleskoplar, birçok büyük keşfin rol oynamıştır.
Mikro Detayda Megaproje
AES, Şili’nin Ulusal Yeşil Hidrojen Stratejisi’ne yanıt olarak INNA projesini tasarladı ve geliştirdi. Bu plan, ülkeyi yenilenebilir enerji üretiminde küresel bir lider haline getirme eylem planını belirledi. Şili’nin yenilenebilir enerji merkezleri olarak tanımladığı birkaç alanı da belirten bu plana göre kompleks, bu merkezlerden biri içinde yer alacaktı. Projenin ana tesisinin yanı sıra, INNA’nın planı binlerce güneş ve rüzgar enerjisi üreticisi, bir kıyı limanı ve tuz giderme tesisi, tüm bunlar dev enerji depolama sistemleri aracılığıyla uzanan boru hatları ve iletim telleriyle birbirine bağlı olacaktı.
AES Andes yetkilileri, “çevresel izin süreci boyunca tüm paydaşlarla iş birliği yapma konusunda en üst düzeyde öncelik veriyoruz ve yerel ekonomik kalkınmayı desteklerken en yüksek çevresel ve güvenlik standartlarını sürdürdüğümüzden emin oluyoruz” dedi. Projenin, 2022’de kabul edilen ışık kirliliği üzerine Şili Çevre Bakanlığı’ndan genişletilmiş düzenlemelere uygun olarak tasarlandığını belirtti. Bu düzenlemeler, astronomik alanlarda yapay ışık kirliliğini belirliyor ve bu alanlardaki ışık kirliliğini doğal seviyelerin %10 artışına sınırlandırıyor.
AES Andes, Paranal ve ELT’nin projenin hesaplamasıyla belirlenen “önemli [ışık kirliliği] etki alanının dışında” olduğunu belirtti. ESO basın açıklamasında, projenin tesislerinden en az birinin Paranal teleskoplarından 5 ile 11 km uzaklıkta olacağını belirtti. AES’a göre, teleskop sitelerindeki gökyüzü parlaklığının ELT’de %0.09, Atacama Çölü’ndeki Diğer Büyük Teleskop’ta ise %0.27 artacağını söyledi. Şili Dışişleri Bakanlığı’nın raporuna göre, AES Andes ekibi ESO’ya, INNA projesinin eski ve çok daha küçük bir versiyonu olan Proje Terra’ya göre tahmini beş kat daha fazla güç üretebileceğini bildirdi. ESO, bu tahmini analizinde kullanarak Paranal teleskoplarının gözlemevi bölgesinin çoğununun INNA projesinden gelen arka ışıkta %5 ila %10 artış yaşayacağını tespit etti.
Bu artışlar, etkilenen teleskopların kapasitelerini önemli ölçüde düşürecektir. Biraz artan gökyüzü parlaklığı, gökyüzünü daha gürültülü hale getirir, bu da astronomların net bir sinyal almak için çok daha uzun süre zayıf bir nesneyi gözlemlemelerini gerektirir. Bu, teleskoplara daha az nesne gözlemleme zamanı verir ve çok zayıf nesnelerin, çok erken galaksilerin ve potansiyel olarak yaşanabilir ekzoplanetlerin hiç görülememesine neden olur. “Daha parlak gökyüzü, fırsatınızı daraltıyor. Bu, daha küçük bir teleskopa sahip olduğunuz anlamına geliyor” diyor Falchi. Bu da ELT gibi büyük bir projenin “bir kaynak israfı ve gereksiz bir yatırım” olmasına neden oluyor.
