Milgram Şok Deneyi: Sosyal Psikolojide Önemli Bir Ders
Stanley Milgram’ın itaatsizlik deneyleri, bilimsel bir otorite figürünün laboratuar önlüğü giyerek gönüllülere öğretmen veya öğrenci rolüne atanacaklarını söylediği bir şekilde başladı. Ancak her zaman üstün rolde yerleştiriliyorlardı.
Laboratuar önlüğü giyen bilim adamı daha sonra öğretmene öğrenciye bir dizi soru sormasını söyledi. Her yanlış cevap için, deneyci öğretmeni 15 ila 450 volt arasında giderek artan acı verici elektrik şokları uygulamaya yönlendirdi.
Her bir gönüllünün, daha önce hiç karşılaşmadığı birine zarar vermek için şokları devam ettirip etmeyeceklerine ilişkin itaat seviyeleri kaydedildi.
Otorite Figürü vs. Kişisel Vicdan
İnsanlar otorite figürlerine itaat etmeyi erken yaşta öğrenirler – ebeveynleri dinlemek ya da öğretmenlere karşı çıkmamak. Ancak itaatkar davranış, herkesin en iyi çıkarlarını göz önünde bulundurmayan güç yapılarına düşüncesiz uyum nerede sonuçlanır?
Milgram’ın katılımcılarının birçoğu, soruya yanlış cevap verdikleri için bir şeyi usturupu vermek kadar basit bir şey için yabancılara zarar vermeye aşırı istekli olduklarında yıkıcı itaatsizlik sergilediler.
Laboratuvar deneylerinin en tuhaf parametresi, insan katılımcıların sonuca bakılmaksızın ödeme alacaklarını varsaymalarıydı. Dolayısıyla, itaatsiz katılımcıları çok güçlü şok seviyelerini uygulamaktan kaçınmaya teşvik eden bir potansiyel mali kayıp tarafından caydırılmadılar.
Kafalarına bir silah dayatılmadı. Şokları uygulamayı seçen “öğretmenler” sadece emirlere uydular. Bu itaatkar katılımcılar dış etkinin gücünü gösterdiler. Katılımcılar vicdanlarını dinlediklerinde ve doğru olduğunu düşündüklerini yaptıklarında reddettiler.
Deney Örneği
Milgram, Yale Üniversitesi, New Haven ve çevre topluluklarda uygun insan denekleri bulmak için geniş bir arama yaptı. Milgram ve ekibinin deneyini yinelemek için her seferinde yaklaşık 20 ila 50 yaşları arasında 40 erkekten oluşan bir grup gerekmektedir.
Tahmini 780 katılımcı öğretmen rolünü üstlendi, sadece 40 kadın aday seçildi.
Test Prosedürleri
Deney konusu olanlar, Milgram’ın laboratuar deneylerinin liderlerine, şok jeneratörünün kalıcı veya yaşamı tehdit edici hiçbir etkiye neden olmayacağına söz verdiğinde onlara inanıyorlardı. Ancak, çeşitli şok seviyelerini belirten etiketlerden, “hafif şok” ve “orta şok”tan “şiddetli şok” ve hatta “XXX”e kadar uzanan etik sorunlar çıkarılabilir.
Deney konfederesi (şok plakasına bağlı “öğrenci”) hiçbir acı hissetmedi ve sadece yoğun şok seviyeleri aldığını düşünerek hareket ediyordu, deneyin “öğretmen” rolleri, her bir düğmeye basışlarının diğer katılımcıya elektrik şokları uygulayacağına tamamen inanıyordu.
Durumsal Faktörler
Milgram’ın itaatsizlik deneyleri, laboratuar önlüğü giymiş bir asistan profesör gibi tehditkar olmayan biri dahi olsa otorite figürlerine meydan okumanın cesaret ve güçlü bir adalet duygusu gerektirdiğini gösterdi. Herhangi bir aldatma olmaksızın, birçok katılımcı maksimum şok seviyelerine kadar itaat etti.
Ancak, test konumunu Yale Üniversitesi’nden uzaklaştırmak, denetçinin laboratuar önlüğü giymemesi veya öğrenciyi öğretmenin yanına yerleştirmek gibi bazı durumsal faktörlerdeki değişiklikler, itaatsizlik seviyelerini azalttı.
