13 Mart’ta Tam Ay Tutulmasını Nasıl İzleriz?
Yaklaşmakta olan Mart’ın İdeleri’ne hazır olun! Dünya’nın gölgesi ayı kapladığında şahit olun! Yani diğer bir deyişle, 13 Mart gecesi ve 14 Mart’ın erken saatlerine kadar bir tam ay tutulması gerçekleşecek. Bu benim favori astronomik olaylarımdan biri; hızlı ve potansiyel olarak tehlikeli güneş tutulmasının aksine, bir ay tutulması yavaş ve görkemli bir şekilde gerçekleşir, gece olur ve görmek için özel ekipman veya optik yardım gerektirmez. Bu onu izlemeyi kolay ve eğlenceli hale getirir; her 15 dakikada bir dışarı çıkıp ilerlemesini kontrol edebilirsiniz ve genellikle hiçbir şeyi kaçırmazsınız.
Tam tutulma tüm Kuzey Amerika ve Güney Amerika’nın çoğunda görülecek.
Tutulmanın çeşitli aşamalarının zamanlamaları aşağıda verilmiştir, ancak bunları anlamadan önce tüm bunların nasıl gerçekleştiğini anlamanız gerekiyor.
Ay yaklaşık olarak her 27 günde bir Dünya etrafında döner. Onu görme şeklimiz (hilal, yarım dolu ve benzerleri), güneş, ay ve Dünya arasındaki açıya bağlıdır. Ay, yeni olduğunda, Dünya ve güneş arasında olduğu için, onun ışık almayan yarısını seyrediyoruz, bu yüzden siyah görünüyor. Gökyüzünde güneşin karşısında olduğunda, tamamen aydınlanmış yarısını görüyoruz, bu yüzden dolunay gibi görünüyor. Diğer aşamalar bu iki geometri arasında gerçekleşir, bu yüzden ayın yüzeyinin farklı miktarlarını aydınlatılan şekilde görüyoruz. Yaygın bir yanılgının aksine, Dünya’nın gölgesi fazlarla bir ilgisi yoktur.
Ancak tutulmaları nedenimiz bu! Dünya’nın gölgesi güneşten uzak bir yöne düşer, bu yüzden ayın tutulması sırasında güneşin karşısında olması gerekir. Bu, bir ay tutulmasının sadece dolunayda gerçekleşebileceği anlamına gelir. Ay Dünya’nın etrafında döndükçe, Dünya’nın gölgesine girer, tutulmanın aşamalarını oluşturur.
Tutulmanın nasıl çalıştığını anlamanın en kolay yolu, önce ayın üzerinde olduğunuzu ve Dünya’ya ve güneşe baktığınızı hayal etmektir. Bu bakış açısından, bu tutulmayı görecek iki ay aracılık edecek—tesadüfen, bu tutulmayı görecek iki ay aracılık edecek—başlangıçta Dünya’nın yıldıza neredeyse hiç engel olmadan yıldızı göreceksiniz. Sizi vuran ışığın miktarı azalır ama çok fazla değil. Zamanla, Dünya giderek daha fazla güneşi engeller ve aydınlanma daha da azalır. Dünya’nın gölgesindesiniz, ancak çevrenizde tamamen karanlık değil. Bu gölgenin bu kısmına penumbra deriz, bu da “yakın gölge” anlamına gelen Latince’den gelir.
Yaklaşık bir saat sonra, Dünya’nın güneşi tamamen engellediğini görürsünüz. En derin gölgenin içinde, umbra olarak adlandırılır ve etrafınız karanlıktır. Sonunda, Dünya güneşin yüzünü terk eder—umbra’dan çıkarsınız ve penumbra’ya geri dönersiniz—ve çevreniz bir kez daha kısmen aydınlatılır—ta ki Dünya tamamen çıkana ve tutulma sona erene kadar.
Bu Dünya’dan nasıl görünüyor? Sonuçta, bahse girerim ki bu olayı izleyeceğiniz yer burası olacak! Bir ay tutulması olmadığında, güneşin karşısına baktığınızda Dünya’nın gölgesini göremezsiniz çünkü boşluğa yansıtılır. Ancak gölgeyi görebilseydiniz, gökyüzünde iki koncentrik daire gibi görünecekti. Büyük olanı penumbra, içindeki daha küçük olanı umbra’dır. Ay penumbra’ya hareket etmeye başladığında, teknik olarak daha karanlık hale gelir, ancak başta fark edilmesi zordur. Ay çok daha derin içeri girdiğinde, kararması daha belirgin hale gelir.
Ardından, ayın önde gelen kenarı (hareket yönünde olan tarafı, gökyüzünde doğuya doğru daha fazla) umbra’nın kenarına dokunduğunda keskin bir şekilde kararır. Ay daha derin bir yere doğru hareket ettikçe, o karanlık nokta ayın yüzeyinin daha fazlasını kapsayan bir yay haline gelir. Sonunda, Dünya’nın yüzeye bakan tarafının yarısından fazlasını kaplar ve ayın yüzeyi bir hilali andıracak şekilde görünmeye başlar, ta ki ay tamamen umbra’ya gömülene kadar. Yüzü, ne kadar karanlık olabileceği kadar karanlık hale gelir—tutulma tamdır. Bu dönemde “totalite” olarak adlandırılır, ay gökyüzünde bulunması zor olacak kadar karanlık hale gelir.
Astronomlar tutulmayı birkaç aşamaya böler. İlk temas, ayın önde gelen kenarının penumbraya girmeye başladığı andır. İkinci temas, önde gelen kenarın umbra’ya girdiği andır; bu aynı zamanda kısmi tutulmanın başlangıcıdır, yani ayın üzerine düşen Dünya’nın gölgesi açıkça ortaya çıkar. Üçüncü temas, totalitenin meydana geldiği andır. Dördüncü temas, önde gelen kenarın umbra’dan çıkıp yeniden kolayca görünür hale geldiği andır, totalitenin sona erdiği andır ve beşinci temasta ay tamamen umbra’dan çıkar. Altıncı temas, ayın penumbradan ayrıldığı ve tutulmanın resmen bittiği andır.
Unutmayın, ay tutulması sırasında ayın tamamı güneş tarafından engellenir. Bu genellikle Dünya’dan dikkat çekici ve ürkütücü bir fenomen yaratır: Sadece karanlık, donuk bir ay diski göstermek yerine, ayın yüzü kan kırmızısına döner. Bu, aynı optik fiziğin bir sonucudur ki bu da pembe güneş doğuşları ve batışlarına neden olur: Dünya’nın atmosferi mavi ışığı saçar ancak kırmızı ışığı iletir ve bu kızıllaşma, güneşin ufukta alçak olduğu zamanlar gibi daha fazla hava müdahale ettiğinde artar. Dünya bir ay tutulması sırasında güneş tarafından aydınlatıldığı için, ayın yüzeyine düşen tüm güneş ışığı, ayı kızıl bir ışıltıyla yıkayan atmosferimizin en kalın kısmından geçer. Oldukça harika bir şey, biraz rahatsız edici olabilir.
Ay uzayda olduğundan ve belirli bir zamanda gölge içinden geçtiğinden, tüm temasların zamanlaması izleyici bölgedeki herkes için aynıdır. Tek farkınız zaman diliminizdir. Doğu gündoğum saati (EDT) için tüm temas zamanları şunlardır:
İlk temas: 11:57 P.M.
İkinci temas: 1:09 A.M. (kısmi başlar)
Üçüncü temas: 2:26 A.M. (totalite başlar)
Dördüncü temas: 3:32 A.M. (totalite biter)
Beşinci temas: 4:48 A.M. (kısmi biter)
Altıncı temas: 6:00 A.M.
Her kısım yaklaşık bir saat sürdüğünden, tüm tutulma gece boyunca gerçekleşir; Batı Kıyısı’ndaysanız, saatinizde üç saat önce başlar. Doğu Kıyısı’ndan tüm şeyi izlemek istiyorsanız, uzun bir gece olacağından öğleden sonra bir kez uyumak isteyebilirsiniz!
Ancak, bu emek boşa gitmeyecek! Ayın gölge tarafından yutulmasını yavaş yavaş izlemek oldukça şaşırtıcı, ve totalitenin kırmızımsı bir tonu inanılmaz. Herhangi bir optik yardıma ihtiyacınız olmadan izlemek için harika, ben ise daha iyi bir görüş elde etmek için dürbün kullanmayı severim.
Ve asla bilemezsiniz: Ocak 2019’da yapılan bir toplam ay tutulmasında, küçük bir asteroid ay’a çarptı ve olayı canlı yayın yapan teleskopları izleyen birçok kişi tarafından şahit edildi! Bu tekrarlanması çok olası olmasa da, bu şansı yakalayanlar için harika bir ekstra bonus oldu.
Her durumda, bu tutulma için uyanık kalmaya değer—ya da geç bir gece alarmı kurmaya değer. Bu yıl Kuzey Amerika’dan görülebilecek tek ay tutulması; aksi takdirde 2026’ya kadar beklemeniz gerekecek, o zaman iki tane olacak: 3 Mart’ta bir tam tutulma ve 28 Ağustos’ta bir kısmi tutulma. Muhtemelen bir yıl için son şansınız, bu yüzden hava açıksa ve zamanınız varsa, bir bakmaya çalışın!
